Duyduk ki…
Bu işler duyulur da durmak olur mu?
Bir sabah erken Haymana ovasında bir garip kuş öterken,
Sıska bir söğüt altında zeytin danesi yedik
Varalım, dedik. Görelim dedik.
Yapışıp sabahın sapına şol kardeş
Toprağını biz de bir yol sürelim dedik
Düştük dağlara dağlara, aştık dağları

Bedreddin yiğitleri ufka baktılar,
Gitgide yaklaşıyordu toprağın sonu
Fermanlı bir ölüm kuşunu kanatlarıyla
Oysa ki onlar bu toprağı, bu kayalardan bakanlar onu,
Üzümü, inciri, narı, tüyleri baldan sarı sütleri
Baldan koyu davarları, ince belli
Aslan yeleli atlarıyla
Duvarsız ve sınırsız bir kardeş sofrası gibi açmıştılar
Katardan ayrılan turna sürüler
Her andıkça ümüklerim sızılar
İrili ufaklı emlik kuzular
Koçlar gider bizim Dede Sultana

Nazım ustanın da anlattığı gibi hakla, haktan yana eşit yaşanılır yârin yanağından gayrı her şeyi paylaşıp rıza kenti kurmak için Torlak Kemal, Dede Sultan lakaplı Börklüce’yle omuz omuza savaşan Şeyh Bedreddin’den adını alan Vakfımıza bağlı Çeştepe Şeyh Bedreddin Cemevi Korosunun icra edeceği “Turnaları Sesi” konserine hoş geldiniz.

Dağı, taşı, kuşu, ağacı, ırmağın akışını sevmektir türkü… Karacaoğlan, Dadaloğlu, Çakırcalı, Seyrani, Âşık Veysel, Koca Arap, Yörük Ali, Hekimoğlu, Mahzuni… Arda boylarında… Maçka yollarında dolaşmaktır türkü… Sığın geyik, telli turna, ala karga sesini, gülün kokusunu, bülbülün feryadını duymaktır türkü… Dalında üzüm salkımı, nar ağacı, iğde çiçeği, elma ağacını kucaklamaktır türkü… Susuz çöllerde bir yudum su bulmak misali türkü… Gönülden gönüle akan bir ırmaktır türkü… Tas tas ağuları ırmağa ulaştırırken acıyı bala dönüştürmektir türkü… Ve telli turnaların bir ilden diğerine gökyüzünde özgürce uçtukları dünyadır türkülerin dünyası… Telli turnayla sevilene haber salarken sevgiyi ve umudu evrene yaymaktır türkü…

Turnalar; tek eşli ve eşini terk etmediği için sadakati, “V” şeklinde uçarken sırayla yer değiştirip uçtuğu için yardımlaşma ve eşitliği, yüksek fırtınalardan etkilenmemek için gagasında veya ayağında taş taşıyıp ağırlığını arttırdığı için aklı temsil eder.

Alevi-Bektaşi yolu Batıni felsefesinde bu özellikleri nedeniyle insanla özdeşleştirilmiştir. Pek çok yörede gelinlerin başına turna tüyü takılması günümüze dek gelen bir âdettir. Bu sebeple kültürümüzde sevilip sayılan kişilerle turna arasında bağ kurulmuş, sevilenler, ulu kişiler, erenler, evliyalar sık sık Yunus’un da “ölürse ten ölür canlar ölesi değil” dediği “donuna girilen” varlıklardan biri olarak karşımıza çıkar.
Alevi-Bektaşi geleneğinde önemli bir yere sahip olan turnalar, “börklerinin önünde, alınlarının üzerindeki özel yerde turna tüyü de taşıyan yeniçerilerin ve Yeniçeri Ocağının da sembolü olmuştur.

Cem ibadetinin önemli temel ilkelerinden biri olan semah ritimlerinin ayrı ve özel anlamları söz konusudur. Turna semahı; gökyüzünü, özgürlüğü, evrenin dönüşünü, evrendeki bütün cisimlerin birbirine endeks olduğunu ve bir bütünlük içinde beraberce döndüğünün ifadesidir. Turnaların, gökyüzündeki hareketleri semah dönmek, döndükçe yükselmek, yükseldikçe de Hakk’a ulaşmayı, Hakk’la bütünleşmeyi simgeler.

Aşıp, aşıp karlı dağlar gelirsin
Gelişin nerden yalınız turnam
Ben bilirim bizim elden gelirsin
Bir kelam söylesin diliniz turnam
Ağlamışsın gözün dolu yaş ile
Uğramışsın zemherinin kışına
Alıcı kuşla turnam senin işin ne
Gayrı yaman olur halımız turnam
Gel ağlama gözyaşını sileyim
Ne derdin var ise ben de bileyim
Yalnız kaldı isen yoldaş olayım
Daha çok uzak mı yolumuz turnam

Biraz sonraki “İlahi söz” terimi dinsel veya dogmatik anlamda değil, değerli-önemsenen anlamında kullanılmıştır.
İlahi söz’ Alevilikte; gerçeğin sesi anlamına gelen ‘Hakk’ın Nidası’ ya da “Şah’ın Avazı” deyimleri ile ifade edilip turna sesiyle can bulmuş bağlamayla gönüllere köprü kurmuştur.

‘İlahi söz’ün efendisi Nil deryasının ulu bilgesi, turna Kuşu sureti ile tasvir edilen Hermes’in (İdris Peygamber) öğretisinin Anadolu’da Alevi sözlü geleneği içinde hâlâ saygın bir yeri vardır. Hemen her yetişkin Alevi insanının ezbere bildiği, Pir Sultan Abdal’a ait Alevi nefesi, Alevi erkânı içinde ona karşı beslenen hürmetin belirgin bir yansımasıdır.

Hazreti Şah’ın avazı,
Turna derler bir kuştadır.
Asası Nil Deryasında,
Hırkası bir derviştedir.

Kızılbaş-Alevilikte Turna kuşu, Hermes’in kendisini ifade eder. Asa yer belirtir, kişinin asasının bulunduğu yer mekânının olduğu yerdir. Bir kişinin hırkasını giymek onun yolunda olmak, onun düşünce ve inancını paylaşmak demektir. Yukarıdaki simge dili ile söylenmiş dizelerde, İlahi kelâmın Hermes tarafından seslendirildiği, Hermes’in yurdunun Nil deltasında
olduğu, ancak onun Anadolu’da bir derviş tarafından temsil edildiği ifade edilmektedir.

Alevi nefeslerinde İlahi söz, turna kuşu ve bağlama birbirleriyle öylesine iç içe geçmişlerdir, birbirlerinin içinde öylesine erimişler, kaybolmuşlardır ki, bu üç sözcük adeta aynı öznenin farklı seslerle söylenişleri haline gelmişlerdir. Alevi dedesi sazı eline aldığında ‘ilahi söz, Turna kuşu ve bağlama’ aynı kelimenin içinde tek vücut olurlar.

Sazım sana yad düzen mi kurdular
Tellerini haddeden mi süzdüler
Yad el değip perdelerin bozdular
Sarı turnam sinen parelendi mi

Alevi ibadetinde, Alevi Ayin-i Cem törenlerinde ‘İlahi söz’ün yeryüzüne taşınmasına dedenin/Hak aşığının ‘bağlama’sı aracılık eder. Alevi ibadetinin ayrılmaz parçası olan ve Aleviler arasında ‘telli can’ olarak da isimlendirilen bağlama ‘hak sözüne’e ses verendir, yere indirendir. Bu yüzden Aleviler Hak Söz’ü dile getiren bağlamanın sesinin ‘Turna Kuşu’nun (Hermes’in) sesi olduğuna inanırlar.

Son olarak;  Alevi leri Türkiye’de  herkes dışarıdan tarif edip bir yere oturtmaya çalışıyor. Bizi ancak biz tarif edebiliriz, bize sorarsanız: Alevi sözlü geleneği Aleviliğin kutsal kitabıdır. Alevi sözlü geleneği içindeki dizeler birer “İlahi Söz”dürler. Ahmet Edip Harabi, Alevi sözlü geleneği içinde yer alan dizelerin Aleviliğin kutsal kitabı olduğunu şu dizeler ile ifade eder.

Bu ana değin ta kalü beladan
Haberimiz vardır her maceradan
Harabi’ye ihsan olmuş Hüda’dan
Okuyoruz işte kitabımız var